Toon Cappuyns, Cafés in Brussel-vijfhoek. Evolutie van een openbare ruimte (Lic. Thesis, Promotor Prof. T. Coomans, Vrije Universiteit Brussel), Brussel 2006.
Er wordt gezocht naar een synthese van de vormelijk en feitelijke evolutie van caféruimtes, een status-quo en een mogelijk toekomstbeeld. Het verhaal van de cafés wordt verteld als een evolutie van types, onderbroken door casestudies. Hierna worden kort diachronische verhalen verteld over de evolutie van het aantal, de oppervlakte, de functie en afzonderlijke elementen zoals meubilair, lambrisering, toog en terrassen. Verder wordt de vraag gesteld naar het openbare karakter van de caféruimte en haar plaats ten opzichte van andere openbare ruimtes. Het debat over ruimte versus plaats wordt in deze context aangehaald. Tenslotte wordt een status-quo gegeven van het café-erfgoed en een strategie geschetst voor inventarissen van vluchtig erfgoed. In een eerste bijlage zijn een uittreksel van de inventaris te vinden met de cafés van Brussel-vijfhoek die potentieel erfgoed zijn. Een tweede bijlage bevat spreidingskaarten van de cafés in 1950, 1969, 1997 en 2005 en typologische spreidingskaarten op basis van de inventaris van 2005.
Methode
De cafés zijn niet behandeld als architectuur maar als artefacten, of zelfs onderdelen van het artefact dat uitgemaakt wordt door het stedelijk weefsel. Op basis van formele kenmerken, zoals inrichting, grootte, datering, uitzicht, reminiscentie met andere zaken, drankprijs, ligging, enz., zijn ze geordend in een typologie, die samen met dateringen uit vooral het fonds openbare werken van het Archief Stad Brussel en uit de Annuaires du Commerce een chronologie opleverde die de basisstructuur kon vormen voor een verhaal. De vele microverhalen die worden verteld door de case studies, zijn samengevat in een evolutie van types.
Samenvatting van de evolutie
Het café als architecturaal type ontstaat pas laat. In 1830 zijn er enkele Grand Cafés in Brussel. Als in het laatste kwart van de negentiende eeuw het burgerlijke centrum vorm krijgt, neemt hun aantal sterk toe. Veel classicistische Grand Cafés verdwenen om plaats te maken voor brasseries en tavernes, met interieurs in neostijlen. De neo-Vlaamse Renaissance en de Moorse stijl bijvoorbeeld waren echte feeststijlen.
Voor de negentiende eeuw worden unaniem enorme aantallen genoemd voor de volkse drankzaken, zonder echter sporen van een consistente materiële cultuur. De veelheid van wisselende lokalen en functies tekende wél het ontstaan van de eerste sociale initiatieven en strategieën tegen de harde proletarisering, zoals het tijdelijk openen van een schenkplaats of het aanbieden van logement als loonsaanvulling, de spaarkassen, enz. De kleine ruimtes waarover het volk beschikte, speelden een grote rol in de sociale strijd.
Het Volkshuis overstijgt in belang zijn type en kan gelezen worden als een manifest voor caféarchitectuur. Het café vormde er de constructieve basis van het gebouw.
In de periode 1900-1910 is er een prelude van socialisering, parallel met het ontstaan van het stemrecht. Het terras werd gangbaar in het burgerlijk centrum en veel volkse zaken werden opgewaardeerd met uitbreidingen, het overspannen van ruimtes, decoraties en verwijzingen naar het Grand Café.
Het sociaal worden en het kwantitatief hoogtepunt van de caféarchitectuur vonden plaats in het interbellum. De ruimtelijke verkenning van het modernisme was ook in meer alledaagse interieurs merkbaar. De bedrijvigheid had als paradoxaal zwaartepunt wellicht het crisisjaar 1930, kort na de economische boom van de jaren 1920 en met het vooruitzicht van de wereldtentoonstelling in Brussel van 1935.
Na de tweede wereldoorlog neemt de interesse in caféarchitectuur af. Van de jaren 1940 komen nog enkele belangwekkende interieurs tot ons met late of volkse Art Décoinvloeden en van de jaren 1950 een taverne en een cafetaria in internationale stijl. Na de Tweede Wereldoorlog, en vooral vanaf de jaren 1970 valt niet alleen de kwaliteit maar ook het aantal sterk terug. Capaciteit en comfort van enkele strategisch gelegen zaken nemen wel nog toe.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten